Wenen, 1934
Briesend of beheerst, of iets er tussen in? Ik realiseer me dat het onmogelijk is om te weten op welke manier hij het kantoor van een Weense courant is binnengestapt... Isidor Hermann Feiner (Stanislawow, 1888), toneel- en operetteschrijver, regisseur, (plaatsvervangend) directeur en operazanger.
Vandaag de dag zouden wij hem omschreven hebben als een multitalent met een aanzienlijk palmares. Met zijn staat van dienst zal hij ongetwijfeld geweten hebben hoe de amusementswereld in elkaar stak… Zo niet, dan zou hij daar snel achter komen.
Zijn naam prijkt al decennialang op affiches van theaters. Zijn naam wordt genoemd in omroepbladen. Hij komt voor in kranten en zijn naam staat veelvuldig afgedrukt in de programmaboekjes van operettes en toneelstukken. Zijn stem is nog altijd terug te vinden op YouTube en Spotify. Een unicum: het is de enige stem van de 420 Joodse slachtoffers uit Apeldoorn die nog te beluisteren is.
Wat is er zojuist gebeurd dat maakt dat Hermann naar het kantoor van een plaatselijke courant stapt? Het is juli 1934, we zijn in Wenen. Feiner zit op dat moment al dertig jaar in het vak en hij heeft zojuist een artikel gelezen over de nieuwe operette waar hij medeauteur van is; Der Singende Traum. Het probleem is dat in het artikel zijn naam niet wordt genoemd. En wat blijkt? Zijn compagnons en leidinggevende hebben zijn naam bewust buiten het artikel gehouden. Met medeweten van de krant? Jaloezie of achter de ellenbogen? Of wordt er al langer aan zijn stoelpoten gezaagd? Ik veronderstel het eerste omdat Feiner eerst naar de redactie van de krant gaat, maar dat kan ook een praktische reden hebben gehad.
De reden van het weglaten van Feiner’s naam wordt ook duidelijk gemaakt in een Nederlandse krant. Hermann is buitenspel gezet omdat het verkopen van de 'Weense' operette aan nazi-Duitsland lucratief is, maar problemen kan, óf zal, opleveren zodra er een Joodse naam op al het promotiemateriaal prijkt. Adolf Hitler is anderhalf jaar aan de macht en het raakt Feiner nu persoonlijk. Zijn naam is bekend en zijn afkomst nu blijkbaar ook.
Om juridisch geharrewar te voorkomen, krijgt Hermann een ruime schikking voorgeschoteld. Voorwaarde is wel dat hij akkoord gaat met het weglaten van zijn naam. Hermann gaat er niet op in en dreigt met een rechtszaak. Tot een rechtszaak komt het, voor zover bekend, niet. Het drietal vertrouwt er vermoedelijk niet op dat een rechter hun kant zal kiezen. Een andere Nederlandse krant laat het open: ‘dat het Derde Rijk ook met een verzwegen Joodschen librettist voor deze Tauber-operette geen belangstelling meer had; of dat het tegen dezen geen bezwaar meer maakte’.
Feiner wordt vanaf dat moment en als vanouds weer in alle promotieactiviteiten meegenomen. Ook staat hij op een goede dag weer op het podium om het slotapplaus in ontvangst te nemen.
In de jaren die volgen zal Hermann Feiner niettemin toch van de podia in Duitsland en Oostenrijk verdwijnen. Geholpen door het emigrantencabaret in Scheveningen zoekt hij zijn toevlucht in Nederland. Negen jaar na het antisemitische incident zit hij in doorgangskamp Westerbork. Feiner reageert briesend als ook daar aan zijn stoelpoten wordt gezaagd.
Belangrijkste bronnen:
- Strepen aan de hemel en andere oorlogsherinneringen, 2021, Gerhard Durlacher, uitgeverij Querido
- Gemmeker, commandant van Westerbork, 2019, Ad van Liempt, uitgeverij Balans
- verschillende historische kranten en tijdschriften via Zentral- und Landesbibliothek Berlin, Österreichische Nationalbibliothek en Delpher