Westerbork, 1943
In het eerste deel las u over Hermann Feiner en zijn periode in Duitsland en Oostenrijk. In de jaren die volgde verdween Hermann Feiner ongewild van de podia in Duitsland en Oostenrijk. Geholpen door het emigrantencabaret in Scheveningen zoekt hij zijn toevlucht in Nederland.
De uit Duitsland afkomstige Arthur en Erna Durlacher, de ouders van auteur en socioloog Gerhard Durlacher en opa van auteur Jessica Durlacher, zijn met hun zoon van Duitsland naar Rotterdam gevlucht. Het gezin Durlacher raakt onlosmakelijk verbonden met Hermann. Gerhard beschrijft hem bij zijn aankomst in havenstad als berooid en hongerig. Hij schrijft dat Hermann ‘nog maar net met zijn koffers over de grens konden glippen’.
Samen met Arthur Durlacher en een aantal vrienden rolt Hermann Feiner weer in het artiestenvak, maar nu in Nederland. In de tweede helft van 1940 verhuist hij met het gezin Durlacher en enkele anderen naar Apeldoorn. De directe aanleiding is het bombardement op Rotterdam dat voor angst zorgt. ‘Waar is het veilig?’ De Bosatlas wordt bekeken en de rode stip tussen al het groen wordt als een veiliger beschouwd. Het eerste adres in Apeldoorn is Loolaan 43; een pension waarin de verhuurster graag profiteert van het geld dat het gezelschap met zich meebrengt. Via-via weet het gezelschap het pand op de Staringlaan 3 te huren, dit keer wel tegen een marktconforme huurprijs.
In oktober 1942 worden de bewoners van de Staringlaan 3 opgepakt en naar doorgangskamp Westerbork gedeporteerd. Hier krijgt Feiner een baantje bij het cabaret van Westerbork. En dan lijkt de geschiedenis zich te herhalen. Waar het in 1934 misging in Wenen is nu het doorgangskamp Westerbork de plek waar Hermann ‘ontploft’. De getuigenis uit het dagboek van Philip Mechanicus (1889-1944) rechtvaardigt deze omschrijving: Het gesprek wordt gestoord: Feiner, de artiest uit de revue, komt als een wervelwind binnen. ‘Unverschämt, hat man mir mein Klaus gestrichen!’ (‘Schandalig, mijn Klaus is geschrapt’). Hij briest van woede. ‘De enige Klaus, die bij het publiek algemeen applaus had, hebben ze geschrapt. Het was toch een prachtig nummer. Ik begrijp niets van de Obersturmführer!’ Als voor de tweede keer wordt benoemd dat het besluit van hogerhand komt (De nazi’s willen geen filosofie waar de geïnterneerden over na kunnen denken. Enkel lichte kost wordt geaccepteerd.) is de reactie van Feiner nog steeds vol emotie, zoals Mechanicus omschrijft: ‘Feiner siddert van top tot teen’.
In de periode hierna valt definitief het artistieke doek voor Feiner. Hij wordt gedeporteerd naar Theresienstadt en zal daarna worden doorgestuurd naar Auschwitz. Doel: Feiner ombrengen, iets waar in Theresienstadt geen fabrieksmatige faciliteiten voor zijn.
Gerhard Durlacher overleeft de oorlog en staat op een dag weer voor het huis aan de Staringlaan waar hij, Hermann en de anderen opgepakt werden. Dankzij ontvangen foto’s, bewaard gebleven archiefstukken uit Nederland, Duitsland en Oostenrijk en de boeken van Gerhard Durlacher heb ik een beter beeld gekregen van Hermann Feiner. Een man met vele talenten, een aanzienlijk palmares en ik denk dat ik mag concluderen dat hij ook herinnerd mag worden aan de emoties die hij heeft getoond in de tijden van onderdrukking en oorlog.
Belangrijkste bronnen:
- Strepen aan de hemel en andere oorlogsherinneringen, 2021, Gerhard Durlacher, uitgeverij Querido
- Gemmeker, commandant van Westerbork, 2019, Ad van Liempt, uitgeverij Balans
- verschillende historische kranten en tijdschriften via Zentral- und Landesbibliothek Berlin, Österreichische Nationalbibliothek en Delpher
