Herinneringen van 75 jaar geleden

Wij zijn gelukkig wederom iets van ons te kunnen laten hooren. Het had maar zeer weinig gescheeld of wij waren naar het buitenland vertrokken, maar op het laatste moment hebben wij geluk gehad. Wij zijn hier thans zoover geacclimatiseerd als hier mogelijk is. Ik werk in één van de barakken en heb een afdeeling van 35 bedden, waar werk genoeg is. De verpleging is behoorlijk al ontbreken door de omstandigheden tal van geneesmiddelen en hulpmiddelen. We hebben vrij behoorlijk personeel en bekwame leidende figuren. Hetty werkt als polikliniekzuster bij den plaatsvervangenden directeur.

Om 7 uur staan we op, om 9 uur aan het werk, om half drie dagmaal tezamen met het ziekenhuispersoneel in een aparte cantine. Arbeid tot half zeven. Avondbrood. Voor 10 uur huistoe. Zoals u ziet, zijn we weinig in de barak en dat is wel prettig. We slapen er en ontbijten er en verder basta. Ondanks te talrijke kamergenooten slapen we best. Meestal hebben we stamppot, soms groente met aardappelen. 1 á 2 x per week als vleeschspijs goulash. Brood op rantsoen. Beter als ziekenhuispersoneel, zeer veel op het brood 30 gram per dag. 1x per week een ei (ziekenhuispersoneel alleen). Verder af en toe kaas, jam of suiker. Dit alles, met de pakjes, maakt dat we beter eten dan we thuis gewoon waren en in geen enkel opzicht te klagen hebben. Natuurlijk is alles wat U zendt welkom (het overtollige ondervindt gretig aftrek bij anderen) maar bedenk, dat we heusch geen honger lijden.

Jonas Mendels en Hetty Mendels-Van Gelder over hun tijd in doorgangskamp Westerbork. Brief van 12 februari 1943. Bron: Stadsarchief Amsterdam.

We staan hier voor een gedenksteen, maar eigenlijk is deze gedenksteen ook een grafsteen. Een grafsteen voor Salomon Eckstein en zijn vrouw Sara de Meza uit Apeldoorn. We zijn dankbaar dat er nu een grafsteen is voor deze twee dappere en onschuldige mensen: twee Joodse Nederlanders die op een kwade dag zijn vermoord in kamp Auschwitz in Polen. Er is niets meer dat naar hen verwijst, ook hun as is spoorloos verdwenen.

Salomon en Sara, twee dappere mensen die zich tijdens hun leven als verplegers hebben ingezet voor hun medemensen, patiënten van Het Apeldoornsche Bosch. Die, na de ontruiming van deze inrichting, naar kamp Westerbork, en vandaar naar Auschwitz zijn afgevoerd. We zijn dankbaar dat we hen met deze stenen nu kunnen gedenken, voor het huis waar ze in vrede hebben gewoond.

Uitgesproken op 9 april 2019 door verwanten van het echtpaar Eckstein-De Meza.

Een van de agenten, half in het portaal: 'Woont hier Arthur Israël Durlacher, zijn echtgenote Erna Sara Durlacher geboren Solomonica, zijn zoon Gerhard Israël Durlacher, mevrouw Ilse Sarah Maltenfort geboren Solomonica, Hans Israël Fleischmann en Herman Israël Feiner?' Een overbodige vraag die voor mij iets dreigends en tegelijk lachwekkends had.

Hoofd verborgen achter de staldeur zie ik hen staan. In rijen van vijf, maar nog niet in het gelid, honderden vrouwen, zwijgend wachtend met uitdrukkingsloze gezichten, in kreukelige kleding, doeken om het hoofd. Mijn ogen verslinden de rijen. Tot ze bij het blauwgrijs gemêleerde wollen gebreide jasje van mijn moeder tot stilstand komen. Mijn blik schreeuwt naar haar en haar hart hoort mij.

Uit: 'Strepen aan de Hemel' door G.L. Durlacher, hij verloor zijn ouders.

Ik woonde met mijn ouders op de Cereslaan 4. Hartog was een kleine, gezette man. Henriëtte was een ‘pittige’ en pientere dame. Het was een vriendelijk echtpaar. Ik herinner mij dat hun dochter Willy onderwijzeres was en op een bepaald moment Joodse kinderen onderwijs heeft gegeven bij haar thuis. Die kinderen hadden op gezette tijden speelkwartier. Het zou telkens gaan om een ‘klasje’ van zo’n zes á acht kinderen.

Ik herinner mij nog dat op een dag Henriëtte met een palm plant bij ons voor de deur stond, mijn moeder deed de deur open. Henriëtte vertelde ons dat zij en haar gezin een tijdje zouden weggaan; of wij als buren voor de plant wilde zorgen, ze zouden hem later weer komen ophalen. Over mijn buurjongetje Herman, die zeven jaar ouder was, herinner ik mij dat hij mij zo nu en dan op de fiets meenam. Ik mocht dan van Herman op de stang plaatsnemen.

Voormalige buurjongen, geboren in 1932.

Mijn familie en ik zijn het team van de werkgroep meer dan dankbaar dat ze ons vandaag deze bijzondere gelegenheid hebben geboden om onze familie te eren die is omgekomen in de holocaust. De werkgroep heeft opmerkelijk werk verricht door het mogelijk te maken dat dit monument ook een viering is van het leven van onze geliefden en niet alleen een statistiek, met niet meer dan hun naam en de datum van hun dood als de enkelen van de zes miljoen Joden die zijn omgekomen.

Wij zijn drie generaties die zich hebben verenigd vanuit drie verschillende hoeken van de wereld, Italië, Israël en de Verenigde Staten, om onze eer te bewijzen aan onze grootouders, Simon en Rosa Frenkel, aan Irene en Salomon, onze oom en tante, en aan Carla, ons drie jaar oude baby-nichtje en ons aangetrouwd familielid Roosje. We zijn, zoals we hier vandaag staan, de zaden die zijn gegroeid en wij houden onze familiegeschiedenis levend, zodat hun dood niet vergeefs zal zijn.

Uitgesproken op 22 mei 2019 door verwanten van het echtpaar Frenkel-Löwenstein.