Birkenau
Het toegangshek van Auschwitz I met de tekst ‘Arbeit macht frei’ is het symbool geworden voor dit deel van Auschwitz. Het betreft een legerkazerne in bezet Polen die door de nazi’s omgebouwd is tot concentratiekamp.
De leus zelf is natuurlijk onzin of eigenlijk betekenisloos op dat moment. Maar de Joodse vervaardigers van het hek leveren stil protest: de letter ‘b’ wordt op zijn kop bevestigd.
De toegangspoort van Auschwitz-Birkenau, enkele kilometers verderop, is het symbool geworden van het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau. Een lange spoorlijn die in een rechte lijn naar het poortgebouw loopt en zich in het vernietigingskamp vertakt. Iedereen kent de foto’s waarbij je altijd goed moet kijken of de foto vanuit het kamp naar het hoofdgebouw is genomen of juist ‘vanaf de straat’ richting het kamp. Ook ik heb een bezoek gebracht aan deze historische plek die voor ongeveer 1,1 miljoen Joden de dood zou betekenen. Wat veel mensen zich niet realiseren, is dat het spoor dat onder de toegangspoort doorloopt pas in mei 1944 in gebruik is genomen. Deze spoorlijn, het symbool van de Holocaust, is voor vele Joden niet het laatste stukje geweest van de aan hen opgelegde treinreis. Dat was het overslagperron nabij het dorp Auschwitz, een stuk terug. Dit stuk spoor en het bijbehorende poortgebouw zijn symbool geworden voor de ontelbare kilometers spoor waarover gedurende de oorlog Joden van het ene naar het kamp zijn gedeporteerd. Het zijn voornamelijk Hongaarse Joden die vanaf mei 1944 via dit laatste stuk spoor de trechter van de dood in werden gereden.
Van de circa 261 Apeldoornse Joden dorpelingen die in Auschwitz zijn omgebracht, zijn er 247 nooit over dit iconisch stuk spoor gedeporteerd. Afhankelijk van hun leeftijd en/of fysieke gesteldheid moesten zij de afstand vanaf het overslagperron lopend afleggen of werden zij met vrachtwagens naar het kamp vervoerd. Een uitzondering gold voor de Apeldoornse Joden die werden geselecteerd voor dwangarbeid. Zij werden meestal op het overslagperron geselecteerd en gelijk weggevoerd.
Van de overige 14 Apeldoornse Joden die in Auschwitz zijn omgekomen, zijn er 13 vanuit Westerbork eerst naar Theresienstadt gedeporteerd. De veertiende betreft Juda Meijer (Amsterdam, 1866). Hij is de enige dorpsgenoot die rechtstreeks vanuit doorgangskamp Westerbork naar Birkenau wordt gedeporteerd en via het iconisch spoor het kamp binnengereden wordt.
In de groep van 14 Apeldoornse Joden die vanuit Theresienstadt naar Birkenau zijn gedeporteerd, en midden in het vernietigingskamp de trein uit gedelegeerd worden, zit een opvallende naam: Aleida Aptroot. Als ongeboren kind wordt ze samen met haar ouders en zusje uit Apeldoorn verjaagd en in het doorgangskamp ziet ze het levenslicht. Slechts vijftien maanden oud komt ze aan in Theresienstadt en al na een maand gaat ze met haar moeder en zusje naar Birkenau. Haar vader is dan al via een eerder transport tewerkgesteld. Net als Juda wordt ook Aleida, haar moeder en zusje met Zyklon B om het leven gebracht. Het kan bijna niet anders dan dat ze stierf in de armen van haar moeder. Slechts 16 maanden jong.
Roeland Oudejans-Albers
Voornaamste bron: In Het Centrum Van De Vernietiging door Bart Nauta
