Zelfmoordpoeder

Hij ziet het echtpaar Verbrugge samen met Dirk van Raai de woning verlaten, gearmd.

Kaal spreekt Dirk van Raai aan met de vraag: ‘Is het je bedoeling ze aan de N.S.B.-politie over te leveren?’ Hierop antwoordt Van Raai dat zijn intentie juist is om hen ‘uit de klauwen van Doppenberg’ te redden [Jannes Doppenberg was een NSB’er en politieagent in Apeldoorn die samenwerkte met de bezetter. Op 9 oktober pleegde Joop Abbink een aanslag op zijn leven. Doppenberg overleed 11 dagen later]. Dirk geeft daarbij aan dat hij om deze reden vergif heeft gekocht.

Gerrit Jan Luimes, Ugchelseweg 95, vult aan: Bij deze menschen, die kennelijk Joden waren, bevond zich de mij bekende Dirk van Raai. Hendrik Kaal, wonende te Apeldoorn, Beeklustweg no. 1, vroeg aan voornoemde Dirk van Raai, of hij het plan had deze menschen over te leveren aan de N.S.B. politieagent Doppenberg. Van Raai antwoordde hierop: Ik ben van plan ze uit de klauwen van Doppenberg te redden. Ik heb veertien dagen geleden vergif meegebracht uit Amsterdam en dat hebben ze ingenomen. Het zal niet lang meer duren, ze voelen er niets van en zakken zoo in elkaar. Door deze woorden kreeg ik de overtuiging, dat hij het vergif dien zelfde avond aan die menschen verstrekt had met de bedoeling ze in staat te stellen zelfmoord te plegen.

Dirk van Raai getuigt zelf en stelt dat hij Heijmensen (thuis) opzoekt, maar zij zeggen dat het echtpaar Verbrugge niet bij hen verblijft, wat feitelijk onjuist is. Van Raai stelt: Ik ben niet weggegaan, maar op de hoek van de Ugchelseweg blijven wachten [hij rommelt wat aan zijn fiets]. Nadat ik daar een poosje gestaan had, zag ik het echtpaar Verbrugge op den Beeklustweg loopen. Ik heb mij toen naar de winkelier Drosterij begeven, die op de hoek Ugchelseweg - Beeklustweg te Apeldoorn woont en heb daar het politiebureau te Apeldoorn opgebeld en heb verzocht de politieauto te zenden om twee Joden op te halen. Na het telefoongesprek ben ik naar die menschen gegaan en wilde hen spreken. De menschen bevonden zich bij het huis van Heijmensen en eer ik hun kon spreken, haalde mevrouw Verbrugge een poeder uit haar tasch en zoowel mijnheer als mevrouw Verbrugge namen een poeder in. Zij gingen beiden terug naar het huis van Heijmensen en dronken daar iets water. Zij kwamen weer naar den weg en hier heb ik ze gesproken. Mevrouw Verbrugge zei: “Over vijf minuten weten wij nergens meer van”. Ik begreep dat zij zich vergiftigd hadden. [...] Ik ontken pertinent dat ik die menschen het vergif verstrekt heb. Het is wel mogelijk, dat ik dat op den weg uitlatingen gebruikt heb die er op wezen, dat ik hun het vergif verstrekt had, maar dan is dat slechts opschepperij geweest. Plotseling zakten beide menschen in elkaar en bleven aan de kant van de weg liggen. Even later kwam de politiewagen met het politiepersoneel.

Dirk vervolgt: Den volgenden morgen ben ik bij de familie Heijmensen geweest en heb hun gezegd, dat ze er geen last van zouden krijgen, want dat had Doppenberg beloofd. Wat ik nog meer gezegd heb weet ik niet meer.

Op basis van de getuigenissen uit het CABR archief is niet met zekerheid vast te stellen welke verklaringen volledig naar waarheid zijn afgelegd en welke mogelijk onvolledig of onjuist zijn. Wel staat vast dat het echtpaar Boas-Zelander zowel de middelen als de gelegenheid had om op minstens twee adressen onder te duiken. Dit onderstreept tevens dat er inwoners van Apeldoorn waren die hun eigen veiligheid op het spel zetten om hen te helpen.

De ongetwijfelde immense druk waaronder Simeon Tobie Alfred Boas en Maria Catharina Boas-Zelander tijdens de onderduikperiode geleefd hebben, met als tragisch hoogtepunt hun korte verblijf bij het echtpaar Heijmensen, leidde ertoe dat zij – al dan niet onder dwang – vergif hebben ingenomen.

Jolande van Gorssel beschrijft in haar boek Splinter in ziel de rol van de familie Van Raai en werkt, na jarenlang onderzoek, toe naar haar conclusies. Jolande beschrijft in haar boek de rol van haar familie, politieagenten, verzetsmensen, grondeigenaren en andere betrokkenen. Het is zeker de moeite waard om kennis te nemen van haar bevindingen.