Krankzinnig

In een naoorlogs onderzoek naar het functioneren van de Apeldoornse politie, specifiek gericht op het antisemitisme dat de portier van politie Johann Dietrich Pelk in de oorlog liet zien, staat een verslag van Rachel Rubens-Meijerson (Amsterdam, 1895) met een bijzondere gebeurtenis. Het klinkt als een filmscript, maar niets is minder waar...

In haar getuigenis blikt Rachel terug op de uren voorafgaande aan haar arrestatie. David, haar man die op een andere plek ondergedoken zit, zou haar en hun zoon Dolf (fApeldoorn, 1929) die avond ophalen. Ze heeft enkele koffers geleend van de vrouw die hen in haar woning heeft laten onderduiken. Rachel getuigt: Op zaterdagavond 9 januari 1943 had ik mijn koffers grotendeels gepakt, omreden mijn man mij en mijn zoontje Dolf dien avond zou afhalen, om ons op een ander adres onder te brengen. Om bijzondere redenen vond dit echter geen doorgang, waarom ons wij normaal te bed begaven. Dienzelfde nacht, dus van 9-10 januari 1943, werd ik met mijn zoontje Dolf op vorengenoemd adres gearresteerd door de rechercheurs van de Apeldoornse politie. Rachel veinst krankzinnigheid en daarom wordt besloten haar niet in een cel op te sluiten, maar over te brengen naar de Joods-psychiatrische instelling Het Apeldoornsche Bosch. Ze mag één koffer meenemen. Rachel beschrijft gedetailleerd een sieraad dat ze in de koffer verstopt heeft: een gouden collier met camee. U voelt het misschien al aankomen: de koffer verdwijnt op het moment dat ze met haar zoontje wordt ‘afgeleverd’ bij de inrichting uit het zicht. Rachel weet de oorlog te overleven en wordt herenigd met haar man en, op Ruub en Willem na, ook haar kinderen.

Ruim twee jaar na de bevrijding staat Rachel met haar man op het station van Amersfoort. Haar ‘verloren’ sieraad is ze nog niet vergeten. Ze heeft het zich eigen gemaakt om bij alle dames die ze tegenkomt te controleren of ze haar eigendom om de hals ziet hangen. En op een dag, in juli 1947, ziet ze een dame met haar hanger. Ze komt dichterbij, ze herkent haar sieraad en ze spreekt de dame en diens echtgenote aan. Het zal een grote opluchting voor Rachel zijn geweest, wat het echtpaar, Van de Kamp genaamd, is van goede wil. Ze wisselen visitekaartjes uit en ook dit echtpaar blijkt in Apeldoorn te wonen. Dezelfde dag ontmoeten ze elkaar. En dan wordt duidelijk wat er in januari 1943, of kort daarna, is gebeurt. Meneer Van de Kamp vertelt dat hij het gouden collier met camee van een bekende van hem heeft gekocht. De naam ‘Johann Pelk’ klinkt overduidelijk.

Johann Dietrich Pelk, een Jodenjager die na de oorlog zijn aandeel in de jacht op Joden probeert af te zwakken, is op een dag bij het echtpaar Van de Kamp gekomen en biedt het sieraad aan. Na taxatie betaalt Van de Kamp, omgerekend naar nu, ruim € 600,-. Hij verklaart: Ik wist op dat moment niet, dat Pelk NSB-er was en als portier bij de politie dienst deed; dit is mij pas gebleken. Indien ik had geweten, welke reputatie Pelk toen al genoot en ook maar had kunnen vermoeden dat bedoeld sieraad van misdrijf afkomstig was, zou ik het zeker niet hebben gekocht. Op het moment dat Pelk wordt verhoord, komt hij met een andere lezing. Hij zou het sieraad overgenomen hebben van een Duitse militair. Maar wie dat was en met welke rang weet hij niet meer. Het café waar de handel van eigenaar is gewisseld, herinnert hij zich ook niet. Pelk weet nog wel dat hij er tabak en geld voor heeft gegeven, maar hoeveel… Pelk kan niet verklaren hoe het erfstuk in het bezit van deze militair heeft kunnen komen. Het is immers gebruikelijk dat alle persoonlijke eigendommen van opgepakte Joden in het politiebureau worden opgeslagen.

Er zijn meer getuigenissen die gaan over diefstal van eigendommen van gearresteerde Joden. Pendules, stapels met geld en kleding verdwijnen uit de woningen en de zakken van Joden. Opvallend is dat een van de agenten die zich schuldig maakt aan diefstal uit kledingkasten om die reden wordt ontslagen…

Roeland Oudejans-Albers